عنوان: فصلنامه آموزشی- پژوهشی - تحلیلی  شماره ۸

زمستان ۱۳۹۳

تاریخ انتشار: تابستان ۱۳۹۴

 

 

پرورشِ خلاقیت در کودکان

مرتضی اسمعیلی کارتیجی ؛ کارشناس ارشد فلسفه و حکمت اسلامی

چکیده

خلاقیت بعنوان یک استعداد بالقوه نیازمند توجه و پرورش است، زیرا این توانایی نیز مانند همة تواناییهای انسان ، جز در سایه بارورسازی به فعلیت نخواهد رسید. از اینرو، پرورش آن میبایست از سنین کودکی آغاز گردد و زمینه‌سازی جهت رشد آن برعهده خانواده، مهدکودک و مدارس میباشد. خلاقیّت یکی از عالیترین و پیچیده‌ترین فعالیّتهای ذهن آدمی است که آموزش و پرورش همواره باید به آن توجه نماید. خلاقیّت نه فقط به هوش و تفکر بلکه به سازمان شخصیت فرد نیز مربوط میشود. با نگاهی به نقش نظام آموزش و پرورش بعنوان تربیت‌کننده و آموزش‌دهنده سرمایه‌های انسانی خلاق و پژوهشگر، باید این سؤال کلیدی و مهم را مطرح کرد که نظام آموزش و پرورش ما تا چه حد فراگیران را به این سمت سوق میدهد؟ بنابرین، تحقیق را میتوان در کنار آموزش یکی از اهداف بسیار مهم آموزش و پرورش دانست که باید مورد توجه قرار گیرد و بنظر میرسد که مدارس و معلمان در این میان دارای وظیفه بسیار مهم و حسّاسی هستند که میتوانند علاوه بر فعالیتهای تحقیقاتی، انگیزه تحقیق و روشهای درست پژوهش را در میان دانش‌آموزان نهادینه سازند. بر این اساس، نوشتار حاضر به بررسی خلاقیّت در ابعاد مختلف از جمله مفهوم خلاقیّت و روند تفکر خلاق، خصوصیات افراد خلاق، عوامل اثرگذار در خلاقیّت، نقش معلم در پرورش خلاقیّت، راههای ایجاد و پرورش خلاقیّت در دانش‌آموزان و نقش تحقیق در دانش‌آموزان میپردازد. پس از بررسی نظریات مربیان و متخصصان تربیتی در رابطه با مفهوم خلاقیّت و روند تفکر خلا ّ ق در جستجوی پاسخ به این سؤال است که آیا خلاقیّت فرایندی درونی است یا بیرونی؟ آیا مستلزم انضباط است یا خودانگیزی؟ در این راستا، ضمن اشاره به نتایج تحقیقات مختلف، به بررسی ویژگیهای شخصیتی و روانی افراد خلاق و تفاوت آنها با افراد غیرخلاق پرداخته میشود و عوامل مؤثر در خلاقیّت و عواملی که مانع تفکر خلاق میشوند نیز مورد بررسی قرار میگیرند. همچنین با توجه به نقش معلم و خانواده در پرورش خلاقیّت به این سؤال پاسخ داده میشود که آیا پرورش‌دهندگان خلاقیّت باید خلاق باشند؟ و سرانجام به روشهای متعددی که علمای تعلیم و تربیت برای ایجاد و پرورش خلاقیّت و نحوة شکوفایی استعدادهای خلاق پیشنهاد میکنند اشاره میگردد.

کلیدواژگان

خلاقیت، پژوهش، تفکر خلاق، کودک، معلم

 

تحلیل نقش مدرسه در ایجاد نظم عمومی

تعامل بین مدیران، مربیان و شاگردان

محمدحیدر یعقوبی ؛ دانشجوی دکترای برنامه‌ریزی درسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

مدرسه اولین نهاد رسمی و خرده نظام در نظم‌بخشی و نظم‌پذیری شاگردان برای زیست در جامعه امروزی میباشد. توجه به نقش مدرسه و تعاملات موجود در آن بلحاظ ایجاد نظم عمومی، حائز اهمیت فراوان است. سؤال پژوهش موجود این است که چه نوع مدرسه‌یی و با چه نوع کارکردی میتواند به ایجاد نظم عمومی کمک کند؟ متأسفانه در این زمینه تحقیقات آکادمیک چندانی صورت نگرفته است و مسئله نظم عمومی از جمله موضوعاتی است که همانند یک برنامه درسی عقیم (مغفول) به آن توجهی نمیشود. در نظام آموزشی فعلی این مسئله یک امر بدیهی و بی‌اهمیت در نظر گرفته شده است و درنهایت، این موضوع جزء برنامه درسی رسمی نیست. نوشتار حاضر سعی در تبیین این مسئله دارد و روش تحقیق آن از نوع تحلیل محتوای کیفی است؛ به این ترتیب که در ابتدا محتواهایی در این زمینه جستجو شده و بعد از آن مقوله‌ها، مصادیق و مفاهیم آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتیجه‌گیریها حاکی از آن است که نقش تعاملات سه گروه مدیران، مربیان و شاگردان در ایجاد نظم عمومی بسیار مهم است و هرچه این تعاملات بیشتر مورد عنایت قرار گیرد و مدرسه‌یی در این زمینه هماهنگ باشد، شاهد نظم عمومی روز افزونی در جامعه خواهیم بود.

کلیدواژگان

نقش مدرسه، نظم عمومی، مدیران، مربیان و شاگردان

 

بازکاوی و بازسازی داستان «حیّ بن یقظان» و

شیوة کاربست آن در برنامه­ فلسفه و کودک

نواب مقربی ؛ دکترای کلام دانشگاه علوم و تحقیقات

چکیده

در این نوشتار تلاش میشود از چشم‌اندازی دیگر، داستان حی بن یقظان چونان پیش‌نمونه و الگوی نخستین داستان‌نویسی فلسفی برای آموزش تفکر، تأمل و خردورزی در پارادایم ایرانی ـ اسلامی بازکاوی و بازسازی عملی گردد و شیوه‌های کاربست آن در کلاس درس و حلقه‌های کندوکاو فلسفی باز نموده شود. فرهنگ و فلسفه ایرانی ـ اسلامی هرچند حاوی مؤلفه‌ها و عناصر غنی ادبی، علمی و فلسفی است، کمتر از آنکه باید و شاید محل توجه و تفحص پژوهشگران حوزه تعلیم و تربیت و بویژه در دوره اخیر دست‌اندرکاران برنامه فلسفه برای کودک و نوجوان واقع شده است. برخی مدعیان و مترجمان این برنامه در ایران بر این باورند که فلسفه برای کودک، خاستگاه غربی دارد و از فرهنگ و فلسفه غربی برخاسته و از آن مایه میگیرد و از آبشخور آن سیراب میشود. در نتیجه، چنین ادعا میکنند که در روش و همچنین در محتوا میبایست به بنیانگذاران و پیشگامان این برنامه اقتدا کرد و حتی داستانهایی را ناهمساز با شیوه زیست ایرانی و ناهمخوان با فرهنگ و جهان‌بینی اسلامی با هدف به اصطلاح آموزش تفکر برگزیده و در شمار انبوه ترجمه کرد. در مقابل، مدعای مقاله حاضر این است که حیّ بن یقظان، یک داستان فلسفی عادی نیست، بلکه میتواند با دخل و تصرف و بازسازی و بازنویسی، همچون الگوی الهام‌بخش داستان‌نویسی فلسفی در برنامه فلسفه و کودک بومی در ایران نگریسته و بکار بسته شود؛ گو اینکه داستانهای فلسفی بسیار دیگری نیز در آثار ادبی و فلسفی فارسی یافت میشوند که میتوانند در این حوزه بکار آیند و کارگر بیفتند.

کلیدواژگان

حی بن ، الگوی داستان‌نویسی، کودک و فلسفه بومی، شیوه زیست اسلامی، حلقه‌های کندوکاو

 

 

بررسی مبانی نظم عمومی در سند تحول بنیادین

آموزش و پرورش براساس قرآن کریم

محمد حسن میرزا محمدی ؛ دانشیار گروه فلسفه تعلیم و تربیت ، دانشگاه شاهد تهران 

حمید احمدی هدایت ؛ دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شاهد

مصطفی کریمی ؛ دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه شاهد

چکیده

نظم عمومی از جمله موضوعات حائز اهمیت در تعلیم و تربیت میباشد؛ چراکه نظم و انضباط در زندگی آدمی نقش بسیار مهمی دارد و مربی باید بکوشد در زمین آماده شاگردان، بذر علم و ایمان و تقوا و انضباط بیفشاند تا میوه «انسان صالح» برداشت کند . دستورات و تعالیم تربیتی پیشوایان دینی در پرورش و تربیت صحیح فرزندان نشان میدهد که آموزش نظم و انضباط از جایگاهی ویژه برخوردار است. با توجه به اینکه سند تحول بنیادین، نقشه راه تعلیم و تربیت کشور میباشد، بررسی آن از منظر توجه به مؤلفه‌های نظم عمومی از اهمیت بالایی برخوردار است، از اینرو در پژوهش حاضر نیز ابتدا با استفاده از روش تحلیل محتوا در پژوهشهای مرتبط با نظم عمومی در قرآن به مؤلفه‌های نظم عمومی اشاره گردیده و پس از توصیف مبانی نظم عمومی، به تحلیل و بررسی آن در راهکارهای سند تحول بنیادین پرداخته شده است. مؤلفه‌های نظم عمومی در قرآن عبارتند از: تعاون، شورا، وفای به عهد، امنیت و تحریم حق‌ستیزی که در راهکارهای سند به مؤلفه‌های اول تا سوم توجه بیشتری شده ولی به مؤلفه‌های چهارم و پنجم توجه چندانی صورت نگرفته است.

کلیدواژگان

نظم عمومی، قرآن کریم، سند تحول بنیادین، آموزش و پرورش

 

 

آموزش نظم به کودک با فلسفه و خردورزی

صغری باباپور؛ دکترای فلسفه و کلام اسلامی

صدیقه احمدی؛ دکترای مشاوره خانواده

 فریبا اکبرزاده؛ دکترای فلسفه و کلام اسلامی

چکیده

حس پرسشگری کودکان و کنجکاوی آنان میتواند مهمترین مبنا برای آموزش صحیح، اصولی و کارآمد باشد. در این میان، آموزش فلسفه، بدلیل ارتباط تنگاتنگ آن با عمل، برای کودک از اهمیت ویژه­یی برخوردار است. آموزش فلسفه، بمعنی آموزش خردورزی یا تفکر به کودک است.  فلسفه‌ورزی به ما کمک میکند تا بتوانیم کودک را به تکامل نفس خویش برسانیم؛ بگونه‌یی که دارای توانمندی تفکر نقادانه و خلاقانه باشد و بسیاری از مفاهیم تربیتی   برای وی نهادینه شوند. از نتایج تربیتی چنین آموزشی، فراگیری نظم است. در این فرایند کودک، خود از نظم و چینش ذهنی به نظم در عمل و رفتار، نه با اجبار بیرونی، دست مییابد.

در فلسفه اسلامی، ملاصدرا حکمت عملی خویش را براساس حکمت نظری پایه‌گذاری کرده و در حکمت نظری از قوه عاقله انسان، قوه تفکر و استدلال‌ورزی را بدست می‌آورد. در نهایت میتوان اذعان داشت که با تربیت قوه عقل در کودک خردورز میتوان جایگاه نظم را مشخص نمود و به او آموزش داد.

کلیدواژگان

ملاصدرا، فلسفه و کودک، نظم، حکمت عملی

 

بررسی جایگاه فلسفه برای کودکان در نظم عمومی جامعه

معصومه قدمیاری ؛ کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه خوارزمی

رکسانا رشیدپور ؛ کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت،  دانشگاه خوارزمی